TARİHİN İLK YAPAY ZEKA ÖRNEĞİ "TÜRK SATRANÇ OTOMATI "

Geçenlerde yapay zeka ile ilgili okuduğum bir makaleden, Dünya devi Amazon'un "makinaTürk" platformunun esin kaynağını öğrendim ve bu keyifli konuyu sizinle paylaşmak istedim. :)

"Türk, bir masa ve bir insan modelinden oluşan sahte bir mekanik satranç oyuncusu (otomat). 1769 yılında 6 ay kadar bir sürede yapılıp 1770'te ilk kez İmparatoriçe Maria Theresa için sergilendiğinden beri bu konu tartışılmıştır. Otomat Viyana'da İmparatoriçe Maria Theresa'nın hizmetinde çalışan mekanikçi Wolfgang von Kempelen tarafından yapılmıştır.

İmparatoriçe Maria Theresa için yapılan bu otomat, 120 cm uzunluğunda, 105 cm genişliğinde ve 60 cm yüksekliğindedir. Akçaağaçtan ve üzerine satranç tahtası çizilmiş tekerlekli bir kabinet önünde oturan bıyıklı, sarıklı ve pelerinli bir Türk figüründen oluşuyordu. Öndeki kapak açılıp dolabın ve Türk'ün içine bakıldığında irili ufaklı pek çok kaldıraç, makara ve başka karmaşık mekanik sistemler görülebilmekteydi.

Kurularak çalışan Türk, karşısındaki gönüllüyle satranç oynamaya başladığında, gözleri satranç tahtasını tarıyor, başını arada bir sallayıp satranç taşlarını eliyle hareket ettiriyordu. Yaptığı işler bunlarla da kalmıyordu; pek çok oyunda rakibini yenmeyi de başarıyordu. Yaptığı hamlenin bittiğini başını üç kez sallayarak belirten otomat, maç sonrasında seyredenlerden gelen soruları satranç tahtasının yanında bulunan özel bir tepside harfleri birleştirerek yanıtlayabiliyordu. ^{[kaynak belirtilmeli]}

Türk’ü izleyenler onlarca yıl boyunca onun sırrını çözmeye çalışmışlardı. Bazıları çok ilginç teoriler üretmişler ve bu açıklamalara gazetelerde geniş yer verilmişti. Bir teoriye göre satranç taşlarının içine yerleştirilen mıknatıslar sayesinde Türk taşları oynatıyordu.^{[kaynak belirtilmeli]} Bir başka teori ise kuklanın içine bir çocuğun girmiş olduğunu savunuyordu.^{[kaynak belirtilmeli]}

Dr. Gamaliel Bradford ve ünlü yazar Edgar Allan Poe en akılcı çözümleri üretenler olmuştu. Edgar Allan Poe, otomat hakkında yazdığı "Maelzel's Chess" adlı tanıtım yazısında Mekanik Türk'ü şöyle tasvir ediyordu:

1821 yılında Londra’da gerçekleştirilmiş Satranç Oynayan Türk gösterisi ilanı

“	Oyunu kazanmadan önce kafasını bir zafer edasıyla sallıyor, kendini beğenmiş bakışlarla etrafına göz gezdirdikten sonra sol kolunu herzamankinden daha geriye çekiyor ve parmaklarını bir süre dinlendiriyor.	„

Bu söylenenlerin hepsi sadece teori bazında kalıyordu, kimse Türk'ün nasıl işlediğini ispatlayamıyordu. Türk'ün sahibi olan kişiler ve yakın çevresi de sırrı saklama konusunda çok kararlı davranıyorlardı, bu sayede uzun yıllar boyunca Türk'ün gizemi insanları ona çekti. Tabi bu sayede sahiplerine de bir miktar para kazandırdı.^{[kaynak belirtilmeli]}

Kempelen 1804'te Viyana'da öldükten sonra otomat birkaç kez el değiştirdi ve son olarak Beethoven'ın yakın arkadaşı Johann Maelzel adlı bir makine mühendisi şovmenin eline geçti.^{[kaynak belirtilmeli]} Daha sonraları ilk metronomu yapacak olan Maelzel, otomatı Kempelen'in oğlundan satın almıştı.^{[kaynak belirtilmeli]} En büyük ününü bu dönemde kazanan otomat, 1809'da Napolyon'la da oynadı.^[1]

1817-1837 tarihlerinde tüm Avrupa'yı ve Amerika'yı gezen otomat, çalışma mekanizması ve topluluklar üzerinde yarattığı etki nedeniyle birçok kitap ve makaleye konu oldu.^{[kaynak belirtilmeli]} Bunlardan en önemlisi Edgar Allan Poe'nun Kempelen hakkında yazdığı makaledir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Satranç oynayan Türk hakkında oldukça ayrıntılı bilgiler içeren The Turk, Chess Automaton (Gerald Levitt) adlı kitapta, otomatın oynadığı ve içinde Napolyon'un oyunun da olduğu 52 adet oyunun ayrıntısını bulmak mümkündür.^{[kaynak belirtilmeli]} Bu oyunların detayları, otomat 1820 yılında Maelzel'in Londra'daki gösterileri sırasında bir arkadaşı tarafından kaydedilmişti. Bu yılı kapsayan, 1787-1837 yılları arasında otomatın içindeki kişi Jacques-François Mouret'ti."

Kaynakça  https://tr.m.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_(satran%C3%A7_otomat%C4%B1)